Sözlük:
Arter = Atar damar
Ven = Toplar damar
İnfertil = çocuk sahibi olamayan erkek veya kadın = kısır
Primer infertil = daha önce cocuk sahibi olmamış erkek veya kadın
İnfertilite = çocuk sahibi olamamak = kısırlık
Figür 1. Varikoselli testis dıştan ve içten görünümü.
Okuma süresi: 10 dk
Hedef okuyucu: Erişkin, Genç erişkin
Varikosel, testislere ait venlerde genişleme (=varis) oluşumudur. Varis oluşumu genellikle bacaklarda ve vücudun alt kısımlarında görülür. Varikosel hastalığı ise testis venleri içerisindeki sıvı basıncının artması ile testislerde ortaya çıkan değişikliklerdir.
Herhangi bir yakınmaya neden olmadan varikosel saptanma sıklığı %10-15 civarındadır. Varikosel oranı primer infertil (=hiç cocuk sahibi olmamış) erkeklerde %40, çocuk sahibi olmuş (=sekonder infertil) erkeklerde %75-80 oranında saptanır.
Testisler sperm üretimi için vücuttan 2-3 °C daha soğuk bir ortam olan skrotum (torbaların) içinde bulunurlar. Varikosel olması durumunda atardamar (=arter) ile gelen 37 °C kan genişlemiş venlerde birikerek testilerde sıcaklık artışına neden olur. Sıcaklık artığı testislerde sperm üreterimi ve kalitesinde azalmaya veya ağrıya neden olabilir. Ergenlik öncesi dönemde (17 yaş altı) erkeklerde bu durum testis boyutlarında azalmaya yol açabilir.
Varikosel çocuk sahibi olamamak (= infertilite = kısırılık) için bir risk faktörüdür. Çocuk sahibi olup varikoseli olan birçok kişi olmasına rağmen çocuk sahibi olamayan erkeklerin büyük çoğunluğunda varikosel vardır.
İlk varikosel ameliyatı ne zaman yapıldı?
Figür 2. MS 1. yüzyıla ait pirinç bronz heykel
Varikosel ameliyatı ile ilgili ilk yazılı kaynaklara M.S 1. yüzyılda De Medicina’da rastlanır (Int Braz J Urol. 2018; 44: 563-76). Bu ansiklopedik kaynakta Cornelius Celsus tarafından yapılan genişlemiş toplar damarların (=ven) bağlanması ve yakılmasına ait bilgiler yer almaktadır. 1. yüzyıldan 19. yüzyıl sonlarına kadar damarların üzerine katlanması, yumurtalık torbasının fazlasının çıkartılması gibi çeşitli teknikler ile varisli venlerin yarattığı etkilerin engellenmesi amaçlanmıştır.
Figür 3. Heurteloup’s skrotal klemp ile varikosel tedavi denemeleri.
Varikosel nedir?
Normal testis venlerinde kanın geriye akım yapmasını engelleyen çek valf benzeri kapakçıklar vardır. Bu kapakçıklar kanın tek bir yöne -kalbe doğru- hareket etmesini sağlar. Kapakçıkların bozulması ya da zayıflaması damar içi basıncın geriye doğru artmasına ve kan göllenmesine yol açar. Belli bir noktadan itibaren damarlar genişler ve varis oluşur. Damarların farklı anatomik yapılarına bağlı olarak varikosel tek taraflı ise hemen her zaman sol tarafta ya da her iki tarafta birden olur.
Varikosel sperm gelişimini nasıl bozar?
Figür 4. Sperm yapısı (=morfoloji)
Birçok teori olmasına karşın, varikoselin nasıl ve neden spermlerin bozulmasına yol açtığı henüz tam olarak açıklanamamıştır. Ancak varikoselin cerrahi tedavisini takiben sperm üretiminde sıklıkla düzelme olur.
Varikoselin testis damarları içinde yarattığı basınç ağrı meydana getirir. Tipik varikosel ağrısı testiste hafif derecede, sürekli bir sancı veya ağırlık hissi biçiminde tarif edilebilir. Ağrı yatar durumda bir miktar azalır. Ağrı genellikle uzun süre ayakta durulduğunda belirginleşir. Sabahları testis ağrı veya hassasiyetinde azalma olabilir.
Varikosel Tanısı
Figür 5. Varikokoselli testis görüntüsü.
El ile yumurtalık muayenesi sırasında genişlemiş venler saptanabilir. Zaman zaman erkekler yumurta çevresinde şişlik ve/veya ağrı yakınmalarıyla başvurabilir. Bazen varikosel çok hafif derecede veya şüpheli olduğunda ultrasonografi yöntemi ile tanı konabilir.
Eğer varikosel saptanırsa meni tahlili (spermiogram) ile sperm üretiminde bozulma olup olmadığı araştırılır. Varikosel nedeniyle sperm üretimi zarar görmüş ise bu tahlilde sperm sayısında azalma, hareket ve yapısında bozulma görülebilir.
Varikosel Tedavisi
Varikoseliniz var ise ve sperm üretiminde bozulma saptanır ise genellikle ameliyat önerilir. Ameliyat anestezi ile yapılır. Sol veya sağ alt karın düzeyinde yapılan bir kesi ile genişlemiş toplar damarlar (venler) bulunarak testisin atar damarı (arter) ve sperm kanalından ayrılır.
Figür 6. Varikosel ameliyat kesi yerleri
Bu genişlemiş damarlar bağlanarak kesilir. Ameliyat sonrasında hasta aynı gün evine gidebilir. Normal sosyal aktivitelerine bir hafta içerisinde geri dönebilir. Yeni sperm üretiminin meni tahlili sonuçlarına yansıması en az 3 aylık bir zaman gerektirir. Bu nedenle varikosel ameliyatı sonrası spermiogram kontrolü genellikle 4-6 aydan önce yapılmaz.
Varikosele bağlı çocuk sahibi olmayan erkeklerin %80’ininde varikosel ameliyatından sonra sperm kalitesi ve sayısında düzelme meydana gelir, ancak bunların yaklaşık yarısının eşlerinde gebelik oluşur. Varikosel kalıcı hasar oluşturmuşsa ameliyat sonrasında da sperm sayı ve kalitesinde düzelme olmaz. Hangi durumda düzelme olup hangisinde olmayacağını belirleyecek bir test ne yazık ki yoktur. Ameliyat öncesi sperm sayısı nispeten yüksek (10-20 milyon/ml) olan erkeklerin eşlerinde başarılı gebelik oranı daha yüksektir. Yüksek başarı oranı nedeniyle varikosel ameliyatı, erkeklere yönelik infertilite tedavileri arasındaki en etkili yöntemdir.
Eğer varikosele bağlı ağrı yakınmaları fazla değilse çoğunlukla testislerin desteklendiği daha sıkı iç çamaşırlar (slip, suspansuar tip) kullanılması önerilir. Ağrıyı geçirmek üzere basit ağrı kesiciler kullanılabilir. Eğer ağrı kalıcı ve şiddetli ise ameliyat gerekli olabilir. Varikosel ameliyatı sonrasında ağrı yakınmaları çoğunlukla kaybolur veya hafifler, ancak bazen tam olarak geçmeyebilir.
Mikro-varikosel nedir?
Mikrocerrahi varikoselektomi cerrahi mikroskop altında yüksek büyütme (20 kat) ile yapılan ameliyata
Figür 7. Cerrahi mikroskop başlığı
verilen isimdir. Mikroskop ile spermatik korda ait yapıların daha kolay ve net tanımlanır. Cerrahi mikroskop ile operasyon başarısında artış ve cerrahi komplikasyonlarda azalma sağlanır. Operasyon mikroskop kullanılmadan yapılan cerrahi ile aynı yöntem kullanılarak uygulanır. 20 kat büyütme altında yapılması varisli venlerin daha kolay tanımlanarak tamamının çıkartılmasına olanak tanır. Aynı zamanda lenfatik damarlar, vas deferens (=sperm kanalı) ve testis arteri (=atar damarı) gibi yapıların daha kolay tanınarak korunmasını sağlar.
Varikosel neden tekrar eder?
Ameliyat eğer 1 nolu kesiden yapılırsa “kremasterik venler” bağlanamaz ve buradaki damarlar dahada genişleyerek nükse yol açar. Bu nedenle 2 noda görüldüğü kesinin yapılmasıyla hem testikular hemde kremasterik venler bağlanır ve risk ortadan kaldırılır.
Figür 8. Varisli damarların şematik görünümü.
Ayrıca, ameliyat sonrasında ağırlık kaldıran yada kaslarını geliştirmek için zorlu egsersiz yapan kişilerde tekrar etme olasılığı yüksektir.
Muayenede Varikosel tespit edildi ancak meni tahlilim normal olarak rapor edildi. Bundan sonra kontrol edilmem gerekir mi?
Yılda bir meni tahlili yapılarak kontrole devam edilmesi gerekir. Çünkü varikoselin ne zaman sperm sayısında azalma, hareket ve yapısında bozulmaya neden olacağını bilmiyoruz. Aradan geçen sürede çocuk sahibi olunursa kontrole yine gerek yoktur.
Varikoselim var 2 çocuğum var, şikayetim yok. Bundan sonra kontrole gerek var mı?
Hayır yok!